عوامل انسجام در سورة زلزال (بر اساس نظریة هالیدی و حسن)

یکی از زیرمجموعه‌های علم زبان‌شناسی تحلیل گفتمان است. منظور از گفتمان، متن است که در واقع، ترکیبی از جمله‌های مختلف برای رساندن یک مفهوم یا یک اندیشه می‌باشد. در تحلیل گفتمان، زبان از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شود که یکی از آن‌ها بررسی عوامل انسجام است. انسجام، نظریه و الگویی است که به بررسی عواملی می‌پردازد که اجزای تشکیل‌دهندة متن را به هم مرتبط می‌سازد و سبب هماهنگی آن می‌شود. در واقع، یک گفتمان یا یک متن زمانی شکل می‌گیرد که روابط منطقی مناسبی در بین اجزای تشکیل‌دهندة آن برقرار باشد و نظریة انسجام به دنبال کشف این روابط است. نظم و انسجام در قرآن کریم از دیرباز مورد توجه اندیشمندان جهان اسلام بوده‌است و علما از گذشته تاکنون به دنبال اثبات وکشف این نظم و پیوستگی آیات قرآنی و سوره‌های آن به روش‌های گوناگون بوده‌اند. برخی از شرق‌شناسان نظم وانسجام در قرآن را انکار کرده، آن را سست شمرده‌اند، در صورتی که هر سوره‌ای به عنوان متن و همة سوره‌ها با یکدیگر در نهایت انسجام هستند. این انسجام حتی در کوتاه‌ترین سوره‌ها در بالاترین حد ممکن است. برای اثبات این امر، این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و بر اساس نظریة هالیدی و حسن به بررسی عوامل انسجامی در سورة کوتاه «زلزال» پرداخته‌ایم و به این نتیجه رسیدیم که انسجام در این سوره در هر سه سطح واژگانی، دستوری و پیوندی دیده می‌شود که در سطح واژگانی، تکرار و در سطح دستوری، ارجاع بیشترین نقش را دراین انسجام دارند. همچنین، بر اساس مراجع ضمایر و تکرار مشخص شد که این سوره از دو موضوع زمین و حوادث آن در پنج (5) آیة اول و انسان و سرنوشت او در سه آیة آخر صحبت می‌کند.